Moonshot: Bruto Menselijk Geluk – Door digitale gelijkheid naar meer democratie en welzijn in Nederland

De Volkskrant deed een oproep naar moonshots. Future City, City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’, BTG/TGG, Stedennetwerk G40 en Amsterdam Smart City dienden deze in.

Onze ambitie

1. Iedereen telt mee, fysiek en digitaal. Nieuwe vormen van democratie zijn hiervoor vereist. In Nederland is meebeslissen over de toekomst dankzij digitale technologie open en toegankelijk. Iedereen heeft toegang tot digitale technologie en is digitaal vaardig. Niemand is meer digibeet.
2. Digitale mogelijkheden dienen aangegrepen worden om de democratie opnieuw in te richten. Van achterkamerpolitiek en gebrek aan transparantie naar volledig vertrouwen in de digitale samenleving, waarin iedereen meedoet.
3. Nederlandse regio’s, steden en dorpen sturen in 2030 op welzijn en geluk. Van Bruto Nationaal Product naar Bruto Menselijk Geluk.

Een sociaal-digitale moonshot

Nederland heeft behoefte aan een sociale moonshot die ons ook maatschappelijk in het digitale tijdperk leert sociaal, rechtvaardig en democratisch samen te leven, waarbij iedereen (ongeacht leeftijd, afkomst, geslacht, handicap, opleiding, inkomen, seksuele voorkeur, of wat dan ook) ertoe doet en iedereen welzijn ervaart. Wij denken niet dat behoefte is aan een nieuwe financiële innovatie en ook niet aan een mooie nieuwe ingenieursmoonshot, maar wel aan een moonshot die ons helpt iedereen weer te betrekken bij de toekomst van onze land en onze regio’s, steden en dorpen. Nederland is van oudsher een egalitaire samenleving. De eeuwenlange samenwerking in de strijd tegen het water op de wierden, met dijken en waterschappen tot en met het Deltaplan, de boerencoöperaties zijn daar mooie voorbeelden van.

Nederland heeft wereldwijd impact gemaakt met grote innovaties. Denk aan de eerste aandelen die publiek werden verhandeld of aan het Deltaplan waarmee ons land beschermd werd tegen grote overstromingen. Nu zijn in ons land (en de rest van de wereld) innovaties nodig die helpen om de kloven die in de samenleving ontstaan door de opkomst van digitalisering en technologisering te dichten. En om te leren hoe we omgaan met de bedreigingen die de digitale revolutie met zich meebrengt: zoals de impact van de platformeconomie op de positie en rechten van de mensen op de arbeidsmarkt, huizenprijzen, kansen voor lokaal bedrijfsleven en winkeliers enzovoort. En de kloof tussen digitaalvaardigen en digibeten, de afnemende kansen voor mensen om mee te doen in de samenleving, de kansenongelijkheid tussen regio’s in Nederland en Europa, kansenongelijkheid op basis van sociale klasse of etnische achtergrond.

Een andere dreiging is dat onze democratie onder druk staat door de informatiebubbels die sociale media creëren, desinformatie die kan worden verspreid of inmenging in verkiezingen door andere landen. Ook de negatieve neveneffecten van het neoliberalisme zijn inmiddels voor iedereen zichtbaar. Sturen op economische vrijheid en groei als belangrijkste meetgetal levert in elk geval niet alleen maar gelukkige inwoners op. Het laat economische groei zien maar kan tegelijkertijd toenemende ongelijkheid maskeren en laat de gevolgen voor ecologie en biodiversiteit onvermeld. Diverse rapporten wijzen het probleem aan. Ook de SER geeft duidelijk adviezen mee aan de nieuw te vormen regering.

Wat we willen is dat ons land en onze regio’s, steden en dorpen zodanig innoveren dat iedereen weer mee doet. Dat we de digitale middelen daarvoor ontwikkelen en inzetten. Dat iedereen digitaal toegang heeft, gelijke kansen heeft, mee kan beslissen en mee kan ontwerpen en bouwen aan de leefomgeving. Leefomgevingen waarin mensen zich gelukkig voelen en niemand buiten de boot valt. Waarin buurten veilig zijn, voor elkaar zorgen en zelf verbeteringen aan kunnen brengen. Bestuurders van ons land, van onze regio’s, steden en dorpen, stimuleren dit door niet op (economische) groei te sturen maar op geluk en welzijn. Regio’s, steden en dorpen die bewoners, onderzoekers en bedrijven uitdagen om daarvoor de juiste technologie te ontwerpen, de regels te ontwikkelen, de nieuwe meetmethode te vinden. Dus sturen op menselijk geluk of menselijk welzijn.

De impact van onze moonshot

1) Iedereen heeft toegang tot digitale technologie en is digitaalvaardig
Het percentage Nederlanders dat niet goed gebruik kan maken van de kansen die digitalisering biedt, is te hoog. Die achterstand ontstaat omdat deze Nederlanders niet de (financiële) middelen hebben of omdat dat de toegang te ingewikkeld voor hen is door taalproblemen, een lagere geletterdheid, omdat ze digibeet zijn of door andere oorzaken. Het gevolg daarvan is dat ze niet mee kunnen komen op school, minder goed een baan kunnen vinden, minder goed geïnformeerd zijn, sociaal geïsoleerd raken. Mensen in armoede of achterstanden ervaren meer stress, hebben een ongezonder leefpatroon, leven korter en hebben aanzienlijk minder gezonde levensjaren. De groep die niet in staat is om gebruik te maken van digitale middelen en de groep met beperkte toegang is groot. Deze kloof in de samenleving is onacceptabel en mag niet deze tweedeling onoverbrugbaar worden. Er moet daarom gelijkwaardige toegang zijn tot internet en andere digitale middelen voor iedereen.

2) Digitalisering versterkt onze democratie
Als iedereen toegang heeft, ontstaat een samenleving die inclusief is en klaar voor de toekomst. Overheden hebben beter, persoonlijker en sneller contact met inwoners. Inwoners hebben directer, vaker en meer invloed op besluitvorming. Dat versterkt de democratie. De bedreigingen voor onze democratie en informatiesamenleving die online mogelijk zijn moeten worden weerstaan en omgebogen naar een vitale digitaal ondersteunde democratie. Dus moeten we zorgen dat onze verkiezingen niet kunnen worden gemanipuleerd, dat social mediabedrijven zonder democratisch toezicht niet bepalen waar de grenzen liggen en bepalen wat mag wel en wat niet kan worden gezegd of aandacht krijgt. Als alle Nederlanders digitaal vaardig zijn, kunnen ze omgaan met deze bedreigingen. Maar beter nog: het biedt ook de kans om de democratie te versterken en innoveren, door inwoners centraal te stellen in besluitvorming.

Digitale technologie is daarbij van groot belang. Immers, technologie biedt bestuurders de kans om op een andere manier te interacteren met bewoners en bedrijven. Vraagstukken kunnen digitaal gedeeld worden, waarbij bewoners en bedrijven gevraagd wordt wat zij belangrijk vinden en welke ideeën zij daarbij hebben maar ze kunnen ook voorstellen doen aan College en Raad, sterker nog, ze kunnen oplossingen mede ontwerpen en bouwen. Door in de besluitvorming meer in te zetten op digitaal kan tevens de zwakkere stem hoorbaar worden gemaakt. Door nauwer betrokken en mee-ontwerpende inwoners ontstaat ook meer draagvlak en eigenaarschap voor de gekozen oplossingen. Het leidt er toe dat overheden beter, persoonlijker en sneller contact kunnen hebben met inwoners en die inwoners meer invloed kunnen uitoefenen op het bestuur. Kunnen we de betrokkenheid in besluitvorming innoveren? Onze huidige bestel van representatieve vertegenwoordiging waarin elke vier jaar wordt gestemd, kan vast en zeker beter worden door tussentijds op vraagstukken digitale raadplegingen toe te voegen.

3) De Nederlandse samenleving is gericht op bruto menselijk geluk
Een radicale omslag in denken biedt ons de gelegenheid om te sturen op wat we echt belangrijk vinden: welzijn oftewel bruto menselijk geluk. Een samenleving gericht op welzijn voorkomt misbruik en ontwikkelt oplossingen en regels om te voorkomen dat bedrijven (data)macht kunnen misbruiken en borgen we publieke belangen als privacy, veiligheid en gelijke kansen, alsook principes als data-soevereiniteit, portabiliteit en interoperabiliteit. Door welzijn als maatstaf te nemen voor inwoners van regio’s, steden en dorpen gaan zij niet vooral over de as van economische groei sturen. Zo ontstaat een betere balans tussen leefbaarheid, ecologische voetafdruk en weerbaarheid en economische groei. Sterker nog: door te sturen op welzijn en welzijnsvraagstukken wordt het Nederlandse bedrijfsleven uitgedaagd om met andere diensten, technologieën en producten te komen die bijdragen aan welzijn. Dit leidt tot grote kansen voor de Nederlandse economie. De verwachting is bovendien dat de bewoners heel goed kunnen aangeven wat zij belangrijk vinden wat betreft de kwaliteit van leven, duurzaamheid en ecologische voetafdruk en de gewenste werkgelegenheid en economie. Door welzijn ook op wijkniveau te definiëren. Door met digitalisering ook andere verbanden van samenwerking en zorgen voor elkaar mogelijk te maken. Principes als ‘commons’ kunnen helpen oplossingen te ontwikkelen. Om welzijn te kunnen definiëren worden bewoners gevraagd welke zaken bijdragen welzijn en welke niet. En op welke wijze zij zelf kunnen en willen bijdragen aan de ontwikkeling van welzijn.

Hoe elk van de bovenstaande punten precies gerealiseerd zal worden, weten we nog niet. Er moeten nieuwe systemen worden ontwikkeld, op een nieuwe manier worden geprogrammeerd. Dat het lastig is, weten we zeker. Dat het nodig is ook.

9 x concreet

In 2030 …
…   is geen enkele Nederlander meer digibeet, in plaats daarvan is elke Nederlander digitaal vaardig.
…   heeft elke inwoner van Nederland toegang tot hoogwaardig internet. Dat betekent dat elk huis wordt aangesloten op snel vast en mobiel internet en elk huishouden in staat is om apparaten te kopen waarmee toegang mogelijk is. Een goede laptop is net zo belangrijk als een goede koelkast.
…   wordt het internet op een nieuwe manier gebruikt. Toepassingen (software en hardware) worden vanuit de gebruikers gemaakt. Met als uitgangspunt dat iedereen ze kan gebruiken. Programma’s en de daarvoor benodigde algoritmen worden zo geschreven dat ze ten dienste staan van de samenleving en niet van het bigtech-bedrijfsleven.
…   heeft elke inwoner van Nederland een ‘self-sovereign-identity’ waarmee ze vrij, binnen de context van hun eigen grenzen, digitaal kunnen opereren en acteren.
…   is nieuwe technologie ontwikkeld die de inwoners en bedrijven de kans mee te denken en beslissen over en mee te ontwikkelen en handelen aan welzijn regio’s, steden en dorpen.
…   hebben alle Nederlandse politici verstand van digitalisering en technologisering.
…   is het Nederlandse bedrijfsleven leidend in de ontwikkeling van deze oplossingen.
…   zorgt dit alles voor meer welzijn en niet alleen voor meer welvaart.
…   is het internet weer van ons.

Trots op Nederland als sociaal-digitaal gidsland

Nederland is in 2030 de brug naar een digitale sociaal verankerde samenleving in Europa en de wereld. We werken continu aan welzijn en zijn een koploper op sociaal-digitaal gebied. Onze democratie functioneert nog beter door de kansen die digitalisering biedt. Onze bedrijven leveren wereldwijd de software en knowhow om de werkwijzen en tools te exporteren zoals we nu ook doen op het gebied van watermanagement. We zijn het gidsland in de wereld, dat zich transformeerde van een kenniseconomie naar een gelukseconomie.

Doel: Digitale gelijkheid naar meer welzijn en democratie in Nederland

Dit is onze moonshot.

Jan-Willem Wesselink, namens Future City Foundation en de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’
Petra Claessen, namens BTG/TGG
Michiel van Willigen en Wim Willems, namens Stedennetwerk G40
Leonie van den Beuken, namens Amsterdam Smart City