De toekomst voorspellen?

Het begin van het jaar inspireert velen om wat verder vooruit te kijken. Niet alleen wat betreft de eigen goede voornemens, maar ook wat de tijd ons zal brengen. Een goede tijd ook voor toekomstvoorspellers, want zulke momenten zijn voor hen zeker ook inspirerend. Een bekende voorspeller uit het verleden, was Nostradamus, geboren in december 1503 in Frankrijk in de Provence. Hij was een apotheker en een hobby-astroloog, maar is vooral bekend geworden door zijn in 1555 gepubliceerde boek Les Prophéties.

Volgens zijn aanhangers heeft hij in dat boek de wereldoorlogen, Napoleon, Hitler, het communisme en het huidige terrorisme voorspeld. Maar zijn sceptici vinden zijn uitspraken veel te vaag en stellen dat je er elke interpretatie aan kunt geven die past in de hedendaagse realiteit. Weer anderen stellen dat hij het boek niet eens zelf heeft geschreven, maar dat hij de verzen heeft overgenomen van de monnik Yves de Lessines van een abdij in Henegouwen, die in deze verzen op poëtische wijze de geschiedenis van de Tempeliers had beschreven en dus geen enkele voorspellende waarde heeft.

Visioenen

Toch is de populariteit van Nostradamus al vijf eeuwen groot en worden de 3525 vierregelige verzen nog door velen gebruikt om vast te stellen dat hij bepaalde gebeurtenissen inderdaad heeft voorzien. Hij kreeg vanaf zijn twintigste jaar visioenen die volgens hem de basis waren voor zijn voorspellingen. Inderdaad werd Nostradamus door zijn tijdgenoten zeker als een voorspeller gezien. Met zijn kennis en kunde kon hij veel mensen overtuigen dat hij kon zien wat er ging gebeuren. Catharina de Medici, gemalin van Koning Hendrik de Tweede, was zelfs een groot fan van hem, liet door hem haar horoscopen trekken en benoemde hem uiteindelijk tot raadgever en buitengewoon geneesheer van de koning.

Het is aardig om te lezen hoe men probeert zijn verzen uit te leggen als een voorspelling van hedendaagse gebeurtenissen zoals de dood van Kennedy en Lady Diana, de val van de muur en catastrofes als Katrina en Nine Eleven. Elk jaar weer wordt getoetst of de definiërende gebeurtenissen van dat jaar passen in zijn voorspellingen, dus ook wat men ‘denkt’ dat Nostradamus mogelijk over 2017 heeft gezegd.

Vanuit zijn visioenen zag hij dat vorig jaar een enorme verandering in machtsverhoudingen in de wereld zou gaan plaatsvinden, waarbij velen denken dat dit over de VS gaat. Volgens zijn profetie zou ‘een wereldmacht’ in dat jaar onbestuurbaar worden waardoor dit land niet langer haar taak als wereldleider zou kunnen vervullen. Ook zou Nostradamus hebben ‘verklaard’ dat ongeveer nu commerciële ruimtevluchten zouden kunnen beginnen: ‘de ruimte open voor burgers zou worden’. De bedrijven Virgin Galactic en SpaceX passen natuurlijk in dit plaatje. Tenslotte wordt ook de global warming opgevoerd als voorspelling voor 2017, hoewel de kleine ijstijd die driehonderd jaar geleden plaatsvond gemakshalve wordt vergeten.

Toekomstverkenning

De toekomst voorspellen blijft lastig, maar deze verkennen gaat prima. Er zijn zelfs opleidingen om succesvoller de toekomst te kunnen verkennen. Zoals strategisch over de lange termijn kunnen nadenken, de vertaalslag van zo’n verkenning naar de praktijk en het toepassen van trendanalyse en scenarioplanning voor strategie en innovatieplanning. Met als doel zelf een toekomstverkenningstraject op te zetten, uit te voeren en te evalueren.

De basis van de toekomst verkennen blijft echter vooral de historie kennen. Denk aan het gezegde ‘de beste profeet over de toekomst is het verleden’. Of zoals de filosoof George Santayana stelde: ‘wie zijn geschiedenis niet kent, is gedoemd haar te herhalen’. Hoe meer historisch besef we hebben, hoe beter we kunnen relativeren en actuele veranderingen in een holistisch perspectief plaatsen. Helaas leven we in een tijd waar veel mensen, ondanks een overweldigend aanbod aan digitale informatie over ons verleden, een heel kort geheugen hebben. En dat geeft voeding aan vluchtige ideeën, hypes en geloof in nepnieuws.

Geloofwaardige informatie

In onze digitale wereld is de verspreiding van nieuws supersnel geworden en iedereen kan content op het internet plaatsen. Daardoor lijken grenzen tussen nieuws, nepnieuws en advertenties te vervagen. Het wordt moeilijker ze van elkaar te onderscheiden en lastiger een gefundeerde mening te kunnen vormen. Omdat aan nepnieuws geld verdiend wordt of de publieke opinie kan worden beïnvloed, zal het verschijnsel de komende jaren eerder toenemen dan verdwijnen. En zoals men weleens stelt: ‘als een leugen al rond de aarde raast, is de waarheid nog bezig zijn schoenen aan te trekken.’

Makers en verspreiders van nepnieuws gebruiken allerlei psychologische technieken om lezers te proberen te overtuigen. Ons democratische proces is zelfs volledig gebaseerd op het verspreiden van betrouwbare informatie. Als dat wegvalt, kunnen burgers bijna onmogelijk meer goede politieke beslissingen nemen. Natuurlijk bestaat er geen honderd procent objectieve journalistiek. Zoals een artikel in de Correspondent goed uitlegt, gaat achter elk nieuwsbericht, ieder verhaal, ieder item een wereldbeeld schuil gebaseerd op ontologische (wat is werkelijk?), epistemologische (wat is waar?), methodologische (hoe komen we er achter?) en morele (waarom is het belangrijk?) aannames. Anders gezegd: nieuws komt per definitie voort uit een standpunt.

Filters en algoritmes

Op dit moment proberen Google en Facebook met algoritmes filters te bouwen die nepnieuws herkennen. Als jij iets leuk vindt, een reactie plaatst of deelt, weet Facebook dat en laat je daardoor meer van dezelfde onderwerpen zien. Dat betekent dat je steeds meer dingen ziet die je leuk vindt of gelooft, maar tegelijkertijd andere dingen helemaal niet meer te zien krijgt. Een soort kokerzicht ontstaat en we krijgen dan de persoonlijke ‘filter bubble’, een verschijnsel waarbij websites en zoekmachines hun resultaten afstemmen op jouw zoekgedrag en dus nog slechts op jouw interesses.

Ik herken dit verschijnsel vooral als ik mijn blogs schrijf, die vaak over de meest uiteenlopende zaken gaan. Omdat ik altijd wil (moet) checken of een idee of mening waarover ik schrijf inderdaad klopt, ben ik tachtig procent van de tijd dat ik mijn blogs schrijf, bezig met het checken op internet of het inderdaad waar is. Het grappige is dat bloggen mij daardoor op vaak totaal onbekende plaatsen op het internet brengt en dus een enorme kennis-acquisitie oplevert. Ik kom bij die research zoveel nieuwe zaken tegen, dat mijn blogs vaak door onderwerp A zijn getriggerd maar na mijn zoektocht langs totaal nieuwe en onbekende zaken met X, Y of Z eindigen.

Daarom is het zo belangrijk nepnieuws en een hoax te herkennen. Want algoritmes zien geen verschil tussen feit en fictie. Als vaak op een artikel wordt geklikt, versterkt dit de ‘click bait’ en wordt het bericht nóg vaker getoond. Technisch kunnen we tekst en beeld zodanig manipuleren dat we zelfs iemand iets kunnen laten zeggen wat die persoon nooit heeft gezegd. Daarom moeten we bij onze inspanningen de digitale geletterdheid van mensen – en zeker kinderen – te vergroten als belangrijk onderdeel ook mediawijsheid meenemen. Omdat we helaas in een tijd leven waar lang niet alles wat je ziet of leest de werkelijke waarheid is. Dat goed beseffen, is tevens een fantastisch voornemen voor 2018!

Door: Hans Timmerman, CTO Dell EMC Nederland